به گمانم مدیریت اختلاف مهم‌ترین و دقیق‌ترین نکته در زندگی امت مسلمان به ویژه در حوزه‌ی فعالیت‌های اسلامی است؛ زیرا اختلاف یک بیماری تاریخی است که از دیرباز دامنگیر امت اسلام بوده است و نزاع و درگیری‌های گوناگونی در پی داشته است. خروجی فعالیت‌های حیاتی امت اسلام و عملکرد اخلاقی، سیاسی، سازمانی و فرهنگی آن با این مسأله گره خورده است. نوابغ فلسفه و حقوق در غرب توانستند ساز و کارها و روش‌هایی برای مدیریت اختلاف ابداع کنند که مهم‌ترین دستاورد فرهنگی را برای آنان رقم زد و آن هم پایان دادن به درگیری‌های خونین طولانی‌مدت دینی و نژادی بود. از آن پس جوامع روی ثبات به خود دیدند و محیط امنی را برای پیشرفت و ابتکار فراهم کردند. فلسفه‌ی مدارا که فلاسفه و اندیشمندان غربی مانند جان لاک، ولتر، روسو، گوته، مونتسکیو و دیگران به آن پرداختند، فرهنگ غالب را ایجاد نمود و انسان را برای تحمل و پذیرش مخالف آماده کرد؛ عهد و پیمان اجتماعی در میان مردم ایجاد کرد و به دنبال آن گفت‌وگو، آزادی انتخاب و صندوق رأی را به عنوان ابزارهایی برای هم‌زیستی و مدیریت اختلاف در صحنه‌ی واقعی و توافق بر قبول حکم اکثریت پذیرفتند.
همچین بر مشارکت مسالمت‌آمیز مخالفان و دوری از خشونت مادی و معنوی و عدم تشویق خشونت با از بین بردن وسایل توجیه‌گران توافق کردند. آنجا بود که خشونت و خشونت‌طلبان در برابر خود و امت برملا شدند و تولید زیر سقف قانون فراگیر رونق گرفت؛ فرهنگ در ردیف اول و شیوه‌ها و ساز و کارهای کنترل و ساماندهی در ردیف دوم قرار گرفتند. این درست است که تنوع فرهنگی به زمان و تجربه نیاز دارد اما به گمانم دعوت اسلامی زمان کافی را برای کسب تجربه و ثمردهی سپری کرده است اما آیا تنوع به دست آمده است؟ اعتراف می‌کنم که این امر نسبی است و در کشورها و حالات مختلف وضعیت یکسانی ندارد. این کافی نیست که مسلمانان ادعا کنند نصوص زیادی در اختیار دارند که به بخشش و مدارا امر می‌کند و از زشتی و فساد برحذر می‌دارد مانند این حدیث رسول خدا که می‌فرماید:
«إياكم والظن فإن الظن أكذب الحديث، ولا تجسسوا، ولا تحسسوا، ولا تنافسوا، ولا تحاسدوا، ولا تباغضوا، ولا تدابروا، وكونوا عباد الله إخوانا ولا يخطب الرجل على خطبة أخيه حتى ينكح أو يترك» [متفق علیه]
از ظن و گمان بپرهیزید که ظن بدترین سخن است؛ جاسوسی نکنید و در کار دیگران را دخالت نکنید؛ با هم رقابت نکنید و حسد نورزید؛ نسبت به هم کینه‌توز نباشید و به هم پشت نکنید و بندگان خدا و برادران هم باشید. هیچ مردی از نامزد دیگری خواستگاری نکند مگر این که با او ازدواج کند یا او را ترک کند.
خدای متعال می‌فرماید:
«خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ» [اعراف: ۱۹۹]
گذشت پيشه كن، و به [كار] پسنديده فرمان ده، و از نادانان رخ برتاب.
«وَلَمَنِ انتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ فَأُوْلَئِكَ مَا عَلَيْهِم مِّن سَبِيلٍ (41) إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَظْلِمُونَ النَّاسَ وَيَبْغُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ أُوْلَئِكَ لَهُم عَذَابٌ أَلِيمٌ (42) وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ» [شورا: ٤۳]
و هر كه پس از ستم [ديدن] خود، يارى جويد [و انتقام گيرد] راه [نكوهشى] بر ايشان نيست. راه [نكوهش] تنها بر كسانى است كه به مردم ستم مى‌كنند، و در [روى] زمين به ناحق سر برمى‌دارند. آنان عذابى دردناك [در پيش] خواهند داشت. و هر كه صبر كند و درگذرد، مسلماً اين [خويشتن دارى، حاكى] از اراده قوى [در] كارهاست.
«وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُواْ بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُم بِهِ وَلَئِن صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِّلصَّابِرين» [نحل: ۱۲٦]
و اگر عقوبت كرديد، همان گونه كه مورد عقوبت قرار گرفته‌ايد [متجاوز را ] به عقوبت رسانيد، و اگر صبر كنيد البته آن براى شكيبايان بهتر است.
«وَالَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبَائِرَ الْإِثْمِ وَالْفَوَاحِشَ وَإِذَا مَا غَضِبُوا هُمْ يَغْفِرُونَ» [شورا: ۳۷]
اگر از گناهان بزرگى كه از آن[ها] نهى شده‌ايد دورى گزينيد، بديهاى شما را از شما مى زداييم، و شما را در جايگاهى ارجمند درمى‌آوريم.
«وَلَا يَأْتَلِ أُوْلُوا الْفَضْلِ مِنكُمْ وَالسَّعَةِ أَن يُؤْتُوا أُوْلِي الْقُرْبَى وَالْمَسَاكِينَ وَالْمُهَاجِرِينَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَن يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ» [نور: ۲۲] و سرمايه‌داران و فراخ‌دولتان شما نبايد از دادن [مال] به خويشاوندان و تهيدستان و مهاجران راه خدا دريغ ورزند، و بايد عفو كنند و گذشت نمايند. مگر دوست نداريد كه خدا بر شما ببخشايد؟ و خدا آمرزنده مهربان است.
موضوع داستان ابوبکر صدیق که مسطع به دخترش عایشه تهمت زده بود.
این شعارها هم کافی نیست که بگوییم:
در چیزی که توافق داریم با همکاری می‌کنیم و در آنچه اختلاف داریم عذر هم‌دیگر را می‌پذیریم.
نظرم درست است و احتمال خطایش می‌رود و نظر شما خطاست اما احتمال صوابش نیز وارد است.
اختلاف نباید دوستی را خدشه‌دار کند. همه‌ی اینها ادبیات مثبتی هستند اما سهم ما در عمل به آنها چقدر است؟
در بسیاری از کشورهای اسلامی، مسلمانان با نام خدا هم‌دیگر را می‌کشند و برخی از آنان از دشمنان اسلام را برای کشتن مسلمانان استفاده می‌کنند. اختلاف و درگیری و تعصب در میان جماعت‌های اسلامی هم بر دوست و دشمن پوشیده نیست. حتی در داخل یک جماعت تعصبات شخصی و نژادی و منطقه‌ای زیادی وجود دارد و کمتر جماعتی از آن منزه و مبرا است. با توجه به آنچه گذشت کاملاً آشکار است که نظریه‌پردازی و سخن علمی و دقیق در موضوع فرهنگ و مهارت در مدیریت اختلاف در جمع میان نصوص اسلامی و اثرات تاریخی آن و استفاده فرهنگ‌ها و تجارب دیگر امت‌ها امکان‌پذیر است. در کنار آن آحاد جامعه از بزرگ و کوچک باید گفت‌وگو و آداب و اخلاق آن را تمرین و در میان خود نهادینه سازند و اولین مخاطبان این پیام فعالان عرصه‌ی دعوت و گسترش فرهنگ اسلامی هستند.
منبع: اصلاحوب
نظرات